Μια από τις
πιο αξιοσημείωτες και σημαντικές μάχες που διαδραματίστηκαν το 1944, στην
επαρχία του νομού Κοζάνης, ήταν αυτή στα Πετρανά. Στην περιοχή της Δυτικής
Μακεδονίας (Κοζάνης και Πιερίας), δρούσε ο Μιχάλαγας (Μιχαήλ Παπαδόπουλος), ο
οποίος μαζί με τα δύο αδέρφια του, Κισαμπατζάκ (Κυριάκος Παπαδόπουλος) και
Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, ιδρύσαν τον Ε.Ε.Σ. (Εθνικός Ελληνικός Στρατός).
Στην
ευρύτερη επαρχία της Πτολεμαΐδας και κυρίως στην επαρχία Εορδαίας, δρούσε και ο
οπλαρχηγός καπετάν Φραγκίσκος Κολλάρας, ο οποίος διατηρούσε μια ομάδα Ελλήνων
πατριωτών που μάχονταν κατά του κομμουνισμού. Νοικοκύρηδες και χωρικοί από τα
χωριά κυρίως του Πελαργού, των Κομνηνών, της Χαραυγής, του Κλείτου, της
Ακρινής, της Αναρράχης και της Κοιλάδας. Οι περισσότεροι εξ αυτών είχαν ήδη
θρηνήσει οικογενειακά θύματα, τους οποίους εκτέλεσαν οι αντάρτες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ,
όπως επίσης είχαν πέσει και θύματα πλιάτσικου, κλέβοντας τους χιλιάδες οκάδες
τροφής, ζώα, οικιακές συσκευές, ενώ κάποιοι άλλοι έχασαν τα σπίτια τους,
εξαιτίας των πυρπολήσεων τους από τον ΕΛΑΣ. Όλοι τους απλοί αγρότες, που στην
προσπάθεια τους να προστατέψουν τις οικογένειες τους και τα γεννήματα τους,
κυνηγημένοι από τον ΕΛΑΣ, κατέφυγαν στον Κολλάρα για οπλισμό.
Ο καπετάν
Κολλάρας σαν οπλαρχηγός, με πολεμική εμπειρία καθώς είχε πολεμήσει στο πλάι του
ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, όπου μάλιστα είχε χάσει τον αδερφό του, είχε
ορίσει από έναν τοπικό αρχηγό των αντικομμουνιστών οπλιτών, σε κάθε χωριό που
είχε οπλιστεί, ο οποίος φυσικά ήταν άξιος να διοικήσει μια μικρή ομάδα οπλιτών,
όπου φυσικά έπαιρνε διαταγές από τον ίδιο τον Κολλάρα. Ο ίδιος άλλωστε, ονόμασε
αυτό το σύμπλεγμα των αντικομμουνιστικών ομάδων ως «Εθνικιστικόν Σώμα Κολλάρα»
την άνοιξη του 1944, ενώ ήδη η ομάδα του, έλαβε μέρος σε αρκετές μάχες κατά του
ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, από τα τέλη του 1943. Τότε αριθμούσε 60 περίπου οπλίτες χωρικούς.
Πολλοί βέβαια, κατέφυγαν και λίγους μήνες αργότερα, μετά τις επιθέσεις των
ΕΛΑΣιτών στα χωριά τους, και πιο συγκεκριμένα από τον Φεβρουάριο του 1944 και
μετά, με το σώμα του Κολλάρα πλέον να φθάνει στον τελικό αριθμό των 110
οπλιτών.
Μετά τη
διάλυση της Π.Α.Ο. και τη δημιουργία του Ε.Ε.Σ. από τον Μιχάλαγα στην Κοζάνη, ο
Κολλάρας έδωσε τα χέρια και εντάχθηκε σε αυτόν ως οπλαρχηγός. Όλη του η ομάδα
θεωρήθηκαν επίσης μέλη και οι εθνικιστές Έλληνες πατριώτες, που θα έδιναν και
την ζωή τους ώστε να μην επικρατήσει ο κομμουνισμός στη Μακεδονία. Το σώμα όμως
παρέμεινε με την ίδια ονομασία, ακόμα και όταν χρειάστηκε να χύσει το αίμα του
για αυτό.
Ένας ακόμα
λόγος που οι χωρικοί των χωριών μας στράφηκαν εναντίων τους
Το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ
αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την Γερμανική Κατοχή, για να καταλύσει τη
Δημοκρατία, με σκοπό να εκπληρώσει ένα χρέος του προς τη Μόσχα: να δημιουργήσει
την Ανεξάρτητη Μακεδονία, δηλαδή να κατεβάσει τα σύνορα της Ελλάδας κάτω από
τον Όλυμπο. Άπειρες οι επίσημες αποφάσεις του, που βεβαιώνουν την ανειλημμένη
αυτή υποχρέωση προς τη Μόσχα.
Το 3ο
έκτακτο Συνέδριο του ΚΚΕ αποφασίζει: «Το συνέδριο παραδέχεται ότι τα συνθήματα
που διατύπωσε η 6η και 7η Βαλκανική κομμουνιστική συνδιάσκεψη, «ενιαία και
ανεξάρτητη Μακεδονία», «ενιαία και Ανεξάρτητη Θράκη», είναι τελείως ορθά και
αληθινά επαναστατικά». (Για περισσότερα δες: Ν. Ξανθόπουλος: «Ποίος έπταισεν
Εμφύλιος 1941-1944 σελ. 47-66).
Ο Φραγκίσκος
Κολλάρας από την πρώτη στιγμή εναντιώθηκε για όλα τα προδοτικά του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και
στις άγριες σφαγές που διέπραττε εις βάρος του ελληνικού λαού της Μακεδονίας.
Όμως περίμενε μια ευκαιρία με την ομάδα του, για μια ηρωική σύγκρουση, εναντίων
των ξενόδουλων και ξενοκίνητων κομμουνιστών, ώστε όλοι οι Έλληνες πατριώτες, να
δώσουν για μια ακόμα φορά το μήνυμα, ότι η επέκταση των Σλάβων στα ελληνικά
χωριά της Μακεδονίας δεν θα περάσει. Εξάλλου το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ευθέως απευθύνεται σε
όλες τις ένοπλες οργανώσεις να προσχωρήσουν στις τάξεις του, διαφορετικά θα τις
εξοντώσει.
Ο Καπετάν
Κολλάρας θυμίζουμε πρόσφυγας από το χωριό Βαθύ της Προύσας, εγκατεστημένος στο
μικτό χωριό της Καστοριάς Κορησός, είχε κάθε λόγο να δράσει εναντίον της
προδοσίας της Μακεδονίας και κατά του πλιάτσικου που εφάρμοζε συνεχώς, σε ανήμπορους
Έλληνες ο ΕΛΑΣ. Πλέον φανατικά αντικομμουνιστής, ταύτιζε τους σλαβόφωνους µε
τους Βούλγαρους και τον κομμουνισμό.
Ο Βαφειάδης
έδωσε εντολή να χτυπηθούν όλες οι εθνικιστικές «αντιδραστικές» ομάδες και να
υπάρξει πλήρης κατάληψη των χωριών που ακόμα αντιστέκονταν. Το ζήτημα εγκρίθηκε
στις 17 Νοεμβρίου του 1944, με παρουσία του Σαράφη και Σιάντου, δίνοντας την
προφορική άδεια στον Βαφειάδη για την εξολόθρευση των ομάδων του Ε.Ε.Σ.
(εννοώντας τις ομάδες του Μιχάλαγα και του Κολλάρα). Η τελευταία σύσκεψη της
διεστραμμένης αυτής διαταγής, έγινε στις 22-23 Νοεμβρίου του 1944, με πάλι
πρωταγωνιστή τον αρχηγό των Ομάδων Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ, Μάρκου
Βαφειάδη, με την συμμετοχή εκπροσώπου της κυβέρνησης εθνικής ενότητας
Παπαλαζάρου, γιατί οι οπλαρχηγοί του Μιχάλαγα δεν ήθελαν να παραδοθούν στην
Εθνική Πολιτοφυλακή, την οποία έλεγχε το ΕΑΜ και μέσω αυτού το ΚΚΕ.
Η μεγάλη και
καθοριστική μάχη της Δυτικής Μακεδονίας
Ήδη από τον
μήνα Οκτώβριο κατέφυγαν στην πόλη της Κοζάνης, 300 περίπου οπλισμένοι αντικομμουνιστές
οπλίτες. Στο κάλεσμα του καπετάν Κολλάρα, ανταποκρίθηκαν 90 οπλίτες, 45 από τον
Πελαργό, 21 από τα Κομνηνά και ακόμα 24 από τα υπόλοιπα χωριά, με
σημαντικότερους αυτούς από τον Πελαργό και τα Κομνηνά. Επίσης ήρθαν για
βοήθεια, εθελοντικά από τον Μιχάλαγα, 150 οπλίτες από διάφορα χωριά της
Κοζάνης. Μαζί τους έφτασαν κυνηγημένοι από τον ΕΛΑΣ, και οπλισμένοι Έλληνες από
τα Τρίκαλα και την Καρδίτσα.
Εκεί όλοι
μαζί έδωσαν όρκο να φύγουν νικητές από τα πεδία των μαχών και προτίμησαν να
πεθάνουν με το όπλο στο χέρι, παρά να σφαχτούνε έτσι και αλλιώς, σαν τα αρνιά,
από τους κομμουνιστές αντάρτες. Ενώθηκαν και κατευθύνθηκαν στα Πετρανά το βράδυ
της 23ης Νοεμβρίου του 1944, υπό άκρα μυστικότητα και ταμπουρώθηκαν μέσα
σε σπίτια, ενώ κάποιοι άλλοι σε υψωμένα φυλάκια και τεχνητά χαρακώματα.
Η Ελληνική
σημαία κυμάτιζε στα Πετρανά και οι Έλληνες πατριώτες οπλίτες, πολέμησαν με την
καρδιά τους, για το Έθνος, τα χωριά τους και πάνω από όλα για τη Μακεδονία. Δεν
έπρεπε σε καμία περίπτωση να πεταγώταν στις λάσπες, όπως έγινε σε άλλα χωριά, η
Ελληνική σημαία από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ και να υψωνόταν στη θέση της ένα
κόκκινο πανί.
Το πρωί της
επόμενης μέρας όπως αναμενόταν οι αντάρτες έκαναν την εμφάνιση τους, αγνοώντας
την ύπαρξη οπλισμένων πατριωτών, εντός του χωριού. Μόλις πέρασαν μπροστά από τα
οχυρωμένα σπίτια, έπαθαν την κύρια καταστροφή τους, αφού δέχτηκαν πυρά από
παντού, ακόμα και μέσα από το δασάκι βελανιδιάς όπου βρισκόταν εκεί. Στον λόφο
Γκόλιανης Ράχη, ο οποίος είχε ανοιχτό πεδίο προβολής ολόκληρου σχεδόν του
χωριού, βρίσκονταν οι εθνικιστές του Κολλάρα, από τα δύο γειτονικά χωριά της
Εορδαίας, του Πελαργού και των Κομνηνών.
Υπερασπιζόμενοι
τον λόφο, στον οποίο είχαν στήσει και ένα πρόχειρο μυδράλιο, το οποίο
χειριζόταν ένας 17χρονος από την Αναρράχη, που ακολούθησε τους άντρες του
Κολλάρα, πέτυχαν και αυτοί την εξόντωση μερικών ανταρτών. Το μυδράλιο σε
συνδυασμό με τα πυρά των υπολοίπων, κατάφερε να καθηλώσει για περισσότερο από 9
ώρες, τους κατσαπλιάδες μακριά από το κοινοτικό γραφείο του χωριού. Οι υπόλοιποι
βρίσκονταν ταμπουρωμένοι επίσης αλλά εντός του χωριού σε διάφορα μέρη, ώστε να
μην μπορούν να πλησιάσουν οι αντάρτες.
Ο όγκος των
ΕΛΑΣιτών ήταν τεράστιος. Συνολικά στην περιοχή της δυτικής Μακεδονίας, “οι
κομμουνισταί συγκεντρώσαντες, μίαν δύναμιν πλέον των 15.000 ανδρών,
προερχομένων από απανταχού της Μακεδονίας”. Κατάφεραν να περικυκλώσουν τα
Πετρανά, όχι όμως και να εισβάλουν μαζικά σε αυτά, παρά μόνο στέλνοντας
μικρότερες ομάδες για επίθεση. Συνολικά πάνω από 4.500 αντάρτες επιτέθηκαν
συντονισμένα στα Πετρανά, (28ο σύνταγμα Φλώρινας, 16ο σύνταγμα
Βερμίου, 53ο σύνταγμα Γρεβενών, 30ο σύνταγμα Πέλλας, 1ο τάγμα
Καστοριάς) μαζί εφεδρικοί λόχοι ΕΛΑΣιτών, των ιδίων περιοχών, ενώ οι αμυνόμενοι
υπερασπιστές του χωριού, ήταν 300 αλλά είχαν άριστη οχύρωση.
Έπειτα
ακολούθησαν πυρά από βαριά ανταρτικά πολυβόλα, από το γειτονική
ανταρτοκρατούμενη Κορώνα, παρ’ όλη την απόσταση των δύο περίπου χιλιομέτρων,
που χώριζε τα δύο υψώματα, δεν έπαυαν να αποτελούν κίνδυνο, ως προς το ζήτημα
του ηθικού περισσότερο. Οι εθνικιστές γνώριζαν καλά τα μειονεκτήματα της θέσης,
αλλά το ηθικό τους δεν πτοήθηκε και ανταπέδωσαν εξίσου στους πυροβολισμούς.
Καθώς άρχισε να σκοτεινιάζει και οι καιρικές συνθήκες άρχισαν να αγριεύουν, οι
ΕΛΑΣίτες, κινήθηκαν μέσα από το δάσος της Βελανιδιάς, καθώς πλέον δεν ήταν
ακάλυπτοι και έφτασαν σε απόσταση αναπνοής από τους άνδρες του Κολλάρα. Τότε
ήταν που υπήρξε οπισθοχώρηση, καθώς ο τρόπος διαφυγής ήταν μόνο από το δάσος,
πίσω από το φυλάκιο και τα σπίτια που είχαν οχυρώσει στο ύψωμα.
Τα αντίποινα
της μάχης από τον ΕΛΑΣ σε βάρος του τοπικού ελληνικού πληθυσμού
Τότε ήταν
που ακολούθησε κομμουνιστική θηριωδία. Οι αντάρτες έπιασαν αιχμάλωτους 40
οπλίτες τους οποίος και εκτέλεσαν στην φεγγαρόφωτη πλατεία του χωριού.
Εκτέλεσαν δεμένους με σύρματα 30 χωρικούς, που κατά τη διάρκεια της μάχης
βοήθησαν τους Έλληνες πατριώτες και όχι τους αντάρτες, σπρώχνοντας τους στη
συνέχεια μέσα σε λάκκους και γούρνες, ενώ την επομένη έσφαξαν με τον κάθε
πιθανό τρόπο, ακόμα 17 αμάχους εθνικόφρονες τους οποίους ανακάλυψαν μετά από
ημερήσια έρευνα, στα πετρόχτιστα οικήματα. Το ξημέρωμα της επόμενης ημέρας οι
κάτοικοι των Πετρανών, αναγκάστηκαν να παρακολουθήσουν ένα αισχρό και
φρικιαστικό θέαμα. Στην κεντρική πλατεία του χωριού, οι κομμουνιστές του
ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, έπαιζαν ποδόσφαιρο με τα κεφάλια των εθνικοφρόνων οπλιτών της
χθεσινής μάχης.
Οι
αντικομμουνιστές οπλίτες πολέμησαν γενναία και παρά την συντριπτικά αριθμητική
υπεροχή των ανταρτών, δεν εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης. Δεν τράπηκαν σε
φυγή, ούτε όταν τους πλάκωσαν με χειροβομβίδες, σε απόσταση 800 μέτρων και ο
θάνατος τους ήταν βέβαιος. Στην πολιορκία των Πετρανών, στην οποία έγιναν
οδομαχίες, κράτησε περίπου 12 ώρες και αναφέρονται 31 νεκροί ΕΛΑΣίτες, ενώ από
την πλευρά των εθνικιστών μόλις 8.
Αυτή ήταν η
πραγματική μάχη των Πετρανών Κοζάνης. Από τη μία πλευρά απλοί Έλληνες αγρότες
που πολέμησαν για τη σωτηρία των χωριών τους και από την άλλη πλευρά, ένας
οργανωμένος και εξοπλισμένος στρατός, που με το πρόσχημα των Γερμανών, μάχονταν
για διαφορετικά και ανώτερα σχέδια.
Σήμερα
υπάρχει μνημείο Πεσόντων της μάχης των Πετρανών, στην κεντρική πλατεία του
χωριού, για να θυμίζει σε όλους τη μάχη αλλά και την εκτέλεση αθώων αμάχων
Ελλήνων, από τους κομμουνιστές.
Λεωνίδας Κιουρτσίδης
Ιστοριογράφος - Ερευνητής
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου